Bài Tụng 31-35

Nơi tự biểu, cộng biểu
Ngã, vô ngã không hai L
uân hồi mỗi sát-na
Bập bềnh sinh tử hải.

Tự biểu và cộng biểu. Khi nhìn vào một hiện tượng sắc (vật  chất) hay tâm (tinh thần) thì phải tập nhìn thế nào để thấy được vừa  tính chất tự biểu (individual manifestation), vừa tính chất cộng biểu  (collective manifestation) của hiện tượng đó.

Một thiếu phụ mang thai một em bé và thương em bé quá chừng. Đối  tượng của tình thương của bà (tức là em bé) mang rất nhiều tính chất tự  biểu. Người chồng cũng thương em bé, nhưng đối tượng tình thương của anh  khác với đối tượng của người vợ. Một người ngoài cuộc như vị bác sĩ săn  sóc cho thai nhi cũng có thể có cảm tình với thai nhi đó. Nhưng đối  tượng của tình thương của ba người rất khác nhau. Nói một cách khác,  tướng phần của tâm sở thương của ba người ấy rất khác nhau về tánh cách  tự biểu và cộng biểu.

Làng Mai là một hiện tượng mà chúng ta nghĩ là khách quan: không phải  là vì chúng ta muốn cái này, muốn cái kia mà chúng ta thay đổi Làng Mai  được. Xóm Thượng cách xóm Hạ mấy cây số, chúng ta cho rằng mấy cây số  đó là hoàn toàn khách quan. Nhưng kỳ thực trong mỗi chúng ta ý niệm về  khoảng cách giữa Xóm Thượng và Xóm Hạ khác nhau nhiều lắm. Trong tâm của  mỗi chúng ta chiều dài khoảng cách ấy không bằng nhau đâu!

Hình ảnh Làng Mai trong mỗi người chúng ta cũng rất khác nhau. Có bao  nhiêu người ngồi trong phòng này thì có bấy nhiêu hình ảnh của Làng  Mai. Làng Mai trong mỗi chúng ta có nhiều tính chất tự biểu và một ít  tính chất cộng biểu.

Khi nhìn một người thì hình ảnh mà chúng ta có về người đó không  giống hình ảnh của người đó trong tâm một người khác. Khi Thầy Nhất Hạnh  nhìn sư chú Pháp Đăng thì hình ảnh sư chú của Thầy không giống với hình  ảnh sư chú Pháp Đăng trong sư chú Nguyện Hải. Sư chú Pháp Đăng của Thầy  có tự biểu của Thầy, sư chú Pháp Đăng của Nguyện Hải có tự biểu của  Nguyện Hải. Tuy nhiên, hình ảnh sư chú Pháp Đăng của Thầy và hình ảnh sư  chú Pháp Đăng của Nguyện Hải có nhiều yếu tố giống nhau. Đó là tính  chất cộng biểu giữa Thầy và sư chú Nguyện Hải. Nhưng mà một người thứ  ba, như anh của Pháp Đăng ở Cali, thì không thấy được những cái mà Thầy  và sư chú Nguyện Hải thấy về sư chú Pháp Đăng. Tại vì anh của Pháp Đăng ở  Cali có một hình ảnh của sư chú Pháp Đăng rất khác hình ảnh mà Thầy và  Nguyện Hải có về sư chú Pháp Đăng. Thế mà cả ba chúng tôi (Thầy, sư chú  Nguyện Hải, anh của sư chú Pháp Đăng), ai cũng tin tưởng rằng: "Tôi biết  người đó (sư chú Pháp Đăng), tôi biết quá mà, tôi biết rõ lắm mà!".

Cho nên phải quán chiếu, phải có chánh niệm để thấy được cái đối  tượng nhận thức của mình vừa mang tính chất cộng biểu vừa mang tính chất  tự biểu.

Một câu hỏi cần được nêu lên: cộng biểu là cộng biểu của ai? Cái bàn  này đối với chúng ta là một tấm gỗ khô, trên đó ta đặt vật dụng, tách  trà, máy cassette. Đó là tính chất cộng biểu của chúng ta, loài người ở  tại Làng Mai này. Nhưng mà đối với những con mọt sống trong cái bàn này  thì chúng không chia sẻ cái cộng biểu đó. Cộng biểu giữa những con mọt  đối với cái bàn này là một kho thực phẩm nuôi sống chúng. Những con mọt  thấy cái bàn là thức ăn. Cũng thế, nhìn một con cá bơi lững lờ nhà khoa  học thấy khác, nhà thi sĩ thấy khác và người làm bếp thấy con cá khác.  Kết kuận: đối tượng và nhận thức tùy thuộc vào những hạt giống có sẵn  trong A-lại-gia thức của mỗi người.

Ngã, vô ngã không hai. Nếu hiểu được rằng không có gì hoàn  toàn tự biểu, không có gì hoàn toàn cộng biểu và quán chiếu đến mức sâu  sắc thì ý niệm về tự, về cộng sẽ tan biến. Tự biểu, cộng biểu, cũng như  ngã, vô ngã không phải là hai.

Tuy nhiên chúng ta phải dùng những ý niệm đó trong lúc ban đầu. Chúng  ta đã học về tính chất cộng biểu và tự biểu của thần kinh thị giác.  Thần kinh thị giác của tôi liên hệ rất nhiều với việc học hành và lái xe  của tôi. Nhưng thần kinh thị giác của tôi cũng dính líu tới anh. Tính  mạng của anh khi ngồi trên xe do tôi lái tùy thuộc vào sự lành mạnh của  thần kinh thị giác của tôi nhiều lắm.

Giống như thế, cơn giận trong lòng anh là của anh, nó làm cho anh  khổ, nó có tính chất tự biểu, nhưng như vậy không có nghĩa là nó không  dính líu gì tới tôi. Mỗi khi anh giận anh làm cho tôi và những người  khác mất hạnh phúc. Vậy cho nên, hạt giống giận trong anh có tính chất  tự biểu của anh mà cũng có tính chất cộng biểu của tôi.

Tất cả mọi hiện tượng đều như vậy hết. Hạnh phúc hay đau khổ của một  người sống bên xứ Campuchia có liên hệ tới hạnh phúc hay đau khổ của  chúng ta ở đây. Một lỗ hổng của tầng Ozone trên bầu trời có liên hệ tới  sự sinh tồn của tất cả các sinh vất sống trên trái đất. Thấy được tính  chất tự biểu và cộng biểu như vậy thì ý niệm về tự, tha, ngã và vô ngã  không còn nữa.

Ngã và phi ngã. Chúng ta quen phân biệt về cái ta và cái không phải  ta, về ngã và phi ngã (nên nhớ phi ngã không phải là vô ngã). Chúng ta  nói rằng chỉ cần lo cho cái ta (ngã) mà thôi, còn cái không phải ta (phi  ngã) thì nó tự lo lấy.

Nhưng lần hồi trong sự sống, chúng ta tìm ra sự thật là nếu không lo  cho cái phi ngã thì chúng ta sẽ "lãnh đủ!" Vợ phải lo cho chồng nếu  không thì sẽ khổ. Cha mẹ phải lo cho con, nếu không thì cũng sẽ điêu  đứng.

Các nước gọi là phát triển lâu nay ích kỷ, chỉ lo cho nền kinh tế của  đất nước họ mà thôi. Khi mà kỹ thuật phát triển, hàng hóa sản xuất  nhiều thì phải tìm thị trường. Muốn có thị trường thì phải tìm thuộc  địa. Nhưng chế độ thuộc địa nay đã lỗi thời. Các nước phát triển phải sử  dụng ngoại giao, viện trợ kinh tế, kỹ thuật cho các nước chậm tiến với  mục đích chính là để mở rộng thị trường. Nhưng lần lần các nước phát  triển đã học được bài học: nếu không lo cho các nước chậm tiến thì chính  các nước phát triển sẽ lâm nguy.

Vấn đề dân số là một thí dụ. Hiện tượng di dân, nhập cư bất hợp pháp  từ các quốc gia nghèo khó là một vấn đề lớn cho nhiều nước phát triển  như Mỹ, Pháp v.v... Không có cách gì để chặn đứng việc nhập cảnh bất hợp  pháp. Một thí dụ khác: các nước chậm tiến vay tiền rồi có thể vỡ nợ  không trả được. Hệ thống tiền tệ thế giới có thể sụp đổ và các nước phát  triển sẽ bị nguy. Đây là bài học tương tức.

Cần phải thực tập vô ngã

Ban đầu chúng ta phân biệt ngã và phi ngã. Rồi từ từ chúng ta học  được rằng không có một cái ngã riêng biệt vì cái này nương vào cái kia,  và vì vậy chúng ta đưa ra ý niệm không có một cái ngã, ý niệm về vô ngã.  Chúng ta thoát được ý niệm về ngã là nhờ giáo lý vô ngã và sự thực tập  vô ngã.

Nhưng mà ý niệm vô ngã cũng nguy hiểm. Thoát ra được ý niệm về ngã  rồi kẹt vào ý niệm về vô ngã thì cũng hỏng.  Kẹt vào ý niệm vô ngã,  giống như ta bị cầm tù. Và vì vậy cho nên chúng ta đã học Tam Pháp Ấn.  Chúng ta đã biết niết bàn là sự vượt thoát tất cả mọi ý niệm, không  những thoát ý niệm về thường, về ngã mà thoát luôn ý niệm về vô thường,  về vô ngã. Ý nghĩa của câu "Ngã, vô ngã không hai" là như vậy.

Có nhiều người (Phật tử hay không phải Phật tử) nói thao thao bất  tuyệt về vô ngã, nhưng trong cách hành xử hằng ngày, trong đời sống họ  vẫn đau khổ, vẫn bị đọa đày trong ngục tù của ngã. Vì vậy ý niệm về vô  ngã cần được phá vỡ. Ngã và vô ngã không phải là hai đâu! Ý niệm ngã mà  có được là nhờ ý niệm vô ngã. Ý niệm vô ngã mà có được là nhờ ý niệm  ngã. Ngã và vô ngã tương tức. Tính cách tương tức nằm ngay trong ý niệm  ngã và vô ngã.

Luân hồi mỗi sát-na.

Luân hồi không có nghĩa là khi chết chúng ta mới đi luân hồi. Chúng  ta đi luân hồi ngay từ bây giờ. Chúng ta nhớ lại đốm lửa của cây nhang.  Đốm lửa của cây nhang luân hồi từng sát-na. Đốm lửa trong sát-na hiện  tại là hậu thân của đốm lửa trong sát-na trước.

Nhận thức của chúng ta bị kẹt vì ý niệm đường thẳng và tính chất liên  tục của không gian một chiều. Ta thường nghĩ rằng cái ta của giây phút  này biến thành cái ta của giây phút kế, rồi giây phút kế nữa, theo một  con đường thẳng như những đốm lửa của cây nhang. Sự thật không đơn giản  như vậy. Chúng ta không luân hồi theo đường thẳng. Chúng ta cũng không  luân hồi theo đường cong, hay nói cho đúng hơn, chúng ta không luân hồi  chỉ theo một đường cong nhất định.

Trong mỗi giây phút, sở dĩ có sự chuyển đổi là vì có những tăng  thượng duyên, có những dữ kiện chúng ta thâu nhập vào. Mỗi giây phút  chúng ta thở vào, chúng ta tiếp nhận rất nhiều từ vũ trụ, vạn hữu, từ xã  hội, từ thức ăn, không khí, giáo dục, thương ghét; đồng thời chúng ta  thở ra thán khí, chúng ta gửi đi các điều kiện, các nhân duyên của chúng  ta, chúng ta làm cho người khác vui, buồn. Nghĩa là chúng ta thâu nhận  (input) và phân phát (output) cùng một lúc. Vì vậy cho nên nghĩ rằng  chúng ta đi về một hướng là không đúng, chúng ta đi về mọi hướng trong  cùng một lúc.

Tưởng tượng trước đây 45 năm tác giả viết một cuốn sách. Những tư  tưởng trong sách là do tác giả thâu thập được từ cuộc sống, từ học vấn  do các Thầy dạy, do Bụt dạy. Bây giờ quý vị có thể đi theo cuốn sách ấy  được không? Không thể nào được. Tại vì nhiều người đọc cuốn sách đó nay  đã chết. Tư tưởng và lối sống của họ do ảnh hưởng của cuốn sách tác giả  viết đã đi vào con cháu của họ. Không thể nào chạy theo để thấy được  Thầy Nhất Hạnh luân hồi về đâu. Thầy Nhất Hạnh đã đi về mọi nẻo không  thể chạy theo được.

Một lời nói, một câu văn, một tư tưởng, một lá thư gửi đi, là nó đã  lên đường! Và khi đã lên đường rồi thì không kéo trở lui được nữa. Cho  rằng chúng ta đang đi trên con đường thẳng, đến điểm chót của đường  thẳng ấy thì chết là không đúng. Chúng ta đã lên đường, chúng ta có mặt  khắp cả vũ trụ, chúng ta luôn luôn tiếp diễn.

Như một bình trà mời bạn bè cùng uống đã pha đến nước thứ ba, thứ  năm. Nước trà đã "đi khắp nơi". Chỉ còn lại xác trà, một phần nhỏ của  trà. Vậy thì khi chết thì người nào đã chết đi? Ai chết? Có phải ta chết  hay không? Thân thể này - cũng như xác trà - chỉ là một phần nhỏ của ta  mà thôi. Ta đã lên đường, ta đã đi khắp vũ trụ. Ta đã có mặt nơi con  cháu, bạn bè, độc giả của ta. Ta có mặt nơi những người ta đã hiến tặng  hạnh phúc, nơi những người ta đã mang lại khổ đau. Ta đã đi luân hồi sâu  sắc trong từng sát-na. Ý niệm cho rằng tới điểm chót của cuộc đời, của  con đường thẳng, ta mới chết, mới đi luân hồi không phải là một ý niệm  của Đạo Bụt thâm sâu mà là một ý niệm của Đạo Bụt bình dân.

Nhờ quán chiếu tự biểu, cộng biểu chúng ta thấy ngã và vô ngã không  phải là hai, và thấy mình luân hồi mỗi sát-na. Luân hồi bằng ba nẻo:  thân, miệng và ý. Chúng ta liên hệ với nhau rất mật thiết mà không biết  đó thôi. Những dấu chân trên mặt đất, trên con đường thiền hành của Xóm  Thượng, những hơi thở chánh niệm trong thiền đường dưới Xóm Hạ đã thấm  vào tất cả chúng ta, đã đi vào vũ trụ.

Đừng nói rằng: "Tôi không muốn dính líu tới người đó". Không dính líu  sao được? Trong hơi thở của anh có hơi thở của "người đó" pha trộn vào,  khoa học cho biết như vậy. Cho nên hãy cho những gì nhẹ nhàng, tươi  mát, an lạc đi luân hồi. Đừng có cho những cái nặng nề đi luân hồi. Tội  nghiệp cho mình và tội nghiệp cho người. Hãy phóng ra những luồng điện,  hãy gửi đi những thông điệp, những nguồn năng lượng của nhẹ nhàng, giải  thoát, của an lạc để cho cuộc đời tốt đẹp hơn.

"Bập bềnh sinh tử hải" là bập bềnh trong biển sinh tử. Luân  hồi sinh tử trong mỗi phút mỗi giây chứ không phải đợi đến mấy chục năm  nữa. Ta đang chết bây giờ và cái chết của ta có thể đem tới những cái  rất đẹp, rất hay. Phải thấy cho được là ta đang chết trong từng phút  từng giây.

Đứng về phương diện sinh học thì khi ta cào lên da, có hàng trăm,  hàng ngàn tế bào rơi rụng. Những tế bào ấy rơi rụng để các tế bào khác  sinh ra. Đó là một điều rất cần thiết. Trong tự thân, về thân thể cũng  như về tâm hồn, những hạt giống, những tâm hành, những tế bào đã đi qua  sinh tử trong từng phút, từng giây. Phải thấy cho được điều đó. Mà phải  thấy bằng bước chân, bằng hơi thở, bằng sự sống chứ không phải bằng lý  thuyết. Khi đạt tới cái thấy sâu sắc về không sinh, không tử, không một,  không nhiều thì sẽ hết lo sợ và đạt tới vô úy.

Bài tụng 35: Tương tức, tương nhập