QUYỂN THƯỢNG
Phẩm 1: HẠNH
Bấy giờ, vì muốn cho bốn chúng vui mừng và đạt được lợi ích, nên Đức Thế Tôn nói kinh Bát-nhã-ba-la-mật-đa này.
Phật nói kệ:
Có những Bồ-tát vì thế gian
Diệt trừ phiền não làm chướng ngại,
Phát tâm tịnh tính trụ tịch tĩnh
Thực hành Bát-nhã-ba-la-mật-đa đến bờ giác.
Những dòng sông ở Diêm-phù-đề
Làm cho cây cỏ được thắm nhuần,
Vua rồng sống tại ao Vô nhiệt
Dùng oai lực tạo các dòng sông.
Như hàng Thanh-văn, đệ tử Phật
Dùng phương tiện thuyết pháp độ sinh,
Vui hạnh thánh hiền cầu phước báo,
Chư Như Lai oai đức thù thắng.
Tại sao Phật nói pháp nhãn này
Khiến cho đệ tử học pháp Phật
Phương tiện tự chứng và dạy người
Do Phật lực, chẳng phải tự lực.
Bát-nhã tối thượng khó biết được
Phi tâm không thể biết bồ-đề
Thế nên nghe rồi, không kinh sợ
Bồ-tát thực hành biết trí Phật
Sắc, thọ, tưởng, hành, thức đều không
Không có chỗ để vướng bụi trần
Tất cả pháp thảy đều không trụ
Hành không thọ, tưởng đắc bồ-đề.
Bồ-tát nếu cầu trí xuất gia
Xét thấy năm uẩn tướng không thật
Do đó không cầu nơi tịch tĩnh
Đó là trí hạnh của Bồ-tát.
Lại nữa, làm sao đắc được trí
Soi thấy tất cả pháp đều không
Không kinh, không đắm khi xét thấy
Các vị Bồ-tát tự giác, giác tha.
Sắc, thọ, tưởng, hành và thức uẩn
Uẩn này thấy làm mà không biết
Bồ-tát xét thấy uẩn đều không
Thực hành vô tướng không chấp trước,
Không có sắc, thọ, tưởng, hành, thức
Không hành gọi là hành vô tướng
Nếu hành, chẳng đắc trí tối thượng
Vô tướng, tịch tĩnh, Tam-ma-địa.
Nếu Bồ-tát riêng hành tịch tĩnh
Chư Phật quá khứ đều thọ ký
Thân khổ vui không bị chi phối
Do biết bổn tánh pháp nhân quả,
Với pháp nếu hành chẳng thể đắc
Hành vậy mới là hành trí Phật
Hành không chỗ hành, biết rõ mình
Đó là hành bát-nhã tối thượng.
Hành vô sở hữu chẳng thể đắc
Ngu si nên chấp tướng có không
Hai pháp có không đều chẳng thật
Biết rõ việc này là Bồ-tát.
Nếu Bồ-tát biết việc huyễn hóa
Sắc, thọ, tưởng, hành, thức cũng vậy
Tu tịch tĩnh xa lìa các tướng
Đó là hạnh bát-nhã tối thượng.
Bạn lành, phương tiện làm cho biết
Để nghe Phật mẫu chẳng sợ kinh
Bạn ác đồng hành mà giáo hóa
Như bình đựng nước không bền đâu.
Làm sao được gọi là Bồ-tát?
Tất cả việc vui đều không đắm
Cầu đạo Bồ-đề không chấp trước
Thế mới được gọi là Bồ-tát.
Vì sao gọi là Đại Bồ-tát?
Được nghĩa đệ nhất trong chúng sinh
Trừ các tà kiến cho chúng sinh
Vì thế gọi là Đại Bồ-tát.
Đại thí, đại tuệ, đại oai đức
Phụng hành được Phật thừa tối thượng
Phát tâm Bồ-đề độ chúng sinh
Vì thế gọi là Đại Bồ-tát.
Như hóa vô số loài bốn chân
Và chặt đầu chúng trước mọi người
Thế gian cũng vậy đều huyễn hóa
Bồ-tát biết rồi, không sợ hãi,
Sắc, thọ, tưởng, hành, thức trói buộc
Biết rõ không thật, không cầu thoát
Hành Bồ-đề, tâm không chấp trước
Đó là các vị Bồ-tát tối thượng.
Làm sao được gọi là Bồ-tát?
Phụng hành Đại thừa độ chúng sinh
Thể tướng Đại thừa như hư không
Do đó Bồ-tát được an vui.
Chiếc xe Đại thừa chẳng thể đắc
Mang theo Niết-bàn đến mọi nơi
Hành mà không thấy như lửa tắt
Vì thế gọi là nhập Niết-bàn
Việc làm Bồ-tát bất khả đắc
Tất cả ba đời đều sạch trong
Sạch trong, không sợ, không hý luận
Đó là hành Bát-nhã tối thượng.
Bồ-tát khi hành hạnh đại trí
Vì chúng sinh phát đại Từ bi
Làm rồi, không hiện tướng chúng sinh
Đó là hành Bát-nhã tối thượng.
Bồ-tát vì chúng sinh phát nguyện
Tu tập các hạnh có tướng khổ
Là có ngã tướng chúng sinh tướng
Không phải hạnh Bát-nhã tối thượng
Biết mình và biết các chúng sinh
Cho đến các pháp cũng y vậy
Sinh diệt, không hai, không phân biệt
Đó là hành Bát-nhã tối thượng,
Cho đến mọi thứ trên thế giới
Đều lìa tất cả pháp sinh diệt
Trí cam lồ tối thượng là đây
Vì thế được gọi là Bát-nhã.
Bồ-tát thực hành hạnh như vậy
Rõ biết phương tiện không mong cầu
Biết các pháp bổn tánh không thật
Đó là hành Bát-nhã tối thượng.
Nếu không trụ vào sắc và thọ
Cũng không trụ vào tưởng và hành
Không trụ thức lại trụ chánh pháp
Đó là hành Bát-nhã tối thượng.
Phẩm 2: ĐẾ THÍCH
Kệ Hoan hỷ địa nhiếp Bố-thí-ba-la-mật:
Thường cùng vô thường, các khổ, vui
Ngã và vô ngã thảy đều không
Không trụ hữu vi và vô vi
Trụ vô tướng, hành, Phật cũng vậy.
Nếu có cầu Thanh văn, Duyên giác
Cho đến Phật quả cũng như vậy,
Không trụ pháp nhẫn không thể được
Như qua sông lớn, không thấy bờ.
Người nghe pháp này chứng đắc định
Thành Chánh đẳng giác, chứng Niết-bàn,
Thất tất cả như là chính mình
Như Lai gọi họ là đại Trí.
Phật tử đang an trụ ở bốn (Bổ-đặc-già-la)
loài hữu tình do đó phải hành Đại trí hạnh:
Pháp lành chân thật.
Tâm không thoái lui.
Xứng đáng được người cúng dường, xa lìa
cấu uế, không phiền não không mong cầu.
Bình đẳng với bạn lành.
Bồ-tát hành đại Trí như vậy
Không học Thanh văn và Duyên giác
Ưa học Nhất thiết trí Như Lai
Học mà không học gọi là học,
Học không nhận sắc, không tăng giảm
Cũng không học lại các thứ pháp
Nhiếp thọ lạc học Nhất thiết trí
Người nào có công đức xuất ly
Sắc chẳng có trí chẳng không trí
Thọ, tưởng, hành, thức cũng như vậy,
Tự tánh tánh sắc như hư không
Bình đẳng không hai, không phân biệt
Bổn tánh vọng tưởng không tới bờ
Cảnh giới chúng sinh cũng như vậy.
Tự tánh hư không không khác gì
Trí tuệ thế gian biết cũng vậy
Trí tuệ vô sắc Phật đã nói
Lìa tất cả tưởng đến bờ kia
Người nào lìa được các tưởng rồi
Ý lời người đó trụ chân như
Người đó sống lâu hằng sa kiếp
Không nghe Phật nói tiếng chúng sinh
Chúng sinh không sinh tánh thanh tịnh
Đó là hành Bát-nhã tối thượng.
Phật thuyết ra đủ các ngôn ngữ
Gồm đủ nghĩa Bát-nhã tối thượng
Phật quá khứ thọ ký cho ta
Đời vị lai chứng quả Bồ-đề.
Phẩm 3: XÂY THÁP ĐƯỢC CÔNG ĐỨC VÔ LƯỢNG
Kệ Vô cấu địa nhiếp Trì giới ba-la-mật:
Người nào thường thọ trì Bát-nhã
Việc làm thích hợp với chư Phật
Dao, kiếm, thuốc độc, nước và lửa
Cho đến các ma không thể hại,
Người nào sau khi Phật diệt độ
Lập tháp bảy báu để cúng dường
Đầy khắp ngàn câu-chi như vậy
Tháp Phật ở hằng sa thế giới,
Vô số ngàn câu-chi chúng sinh
Dùng các thứ hương hoa vi diệu
Cúng dường vô số Phật ba đời
Vô lượng công đức đã đạt được,
Cũng không bằng viết kinh Bát-nhã
Chư Phật do đấy mà sinh ra
Người thọ trì đọc tụng cúng dường
Công đức bội phần cúng tháp Phật.
Đại Minh Bát-nhã, Mẹ chư Phật
Hay trừ khổ não khắp thế gian
Mười phương chư Phật trong ba đời
Học Bát-nhã được Vô thượng sư,
Hành Bát-nhã làm lợi chúng sinh
Học đại Trí chứng quả Bồ-đề
Các niềm vui hữu vi, vô vi
Tất cả vui từ Bát-nhã sinh.
Như gieo các giống trên mặt đất
Được hòa hợp nên sinh nhiều màu
Năm Ba-la-mật và Bồ-đề
Đều từ Bát-nhã mà sinh ra,
Như vua chuyển luân khi xuất hành
Dẫn đường là bảy báu, bốn binh
Nương theo hạnh Bát-nhã tối thượng
Tất cả pháp công đức nhóm hợp.
Phẩm 4: CÔNG ĐỨC
Kệ Pháp quang địa nhiếp Nhẫn nhục Ba-la-mật:
Đế thích nghi ngờ bạch Phật rằng:
Hằng hà sa số cõi nước Phật
Cõi Phật vô số như hạt cải.
Lực Bát-nhã rõ hết cõi Phật
Hiểu rõ Bát-nhã như vậy rồi,
Làm sao không cúng dường cõi Phật.
Ví như vua được người kính trọng
Người trụ Bát-nhã cũng như vậy,
Công đức Bát-nhã ở cõi Phật
Ngọc ma-ni giá trị không bằng,
Cúng dường tủ kinh, nơi để kinh
Sẽ được phước đức quý vô lượng.
Phật diệt độ, cúng dường xá lợi
Không bằng cúng dường Bát-nhã kinh,
Người nào ưa thọ trì cúng dường
Người đó sẽ mau được giải thoát
Trước hành Bố-thí ba-la-mật
Kế là Giới, Nhẫn, Tấn, Thiền định,
Thọ trì thiện pháp không thể hoại
Chắc chắn sinh ra tất cả pháp
Như các loại cây cõi Diêm-phù
Với nhiều màu sắc, hình khác nhau,
Tuy bóng mỗi cây có sai khác
Bát-nhã ba-la cùng một tên,
Tất cả hồi hướng quả Bồ-đề
Đồng quy về một vị giác ngộ.
Phẩm 5: PHƯỚC LƯỢNG
Kệ Diễm tuệ địa nhiếp Tinh tấn ba-la-mật:
Các thứ sắc, thọ, tưởng, hành, thức
Bồ-tát xét thấy đều vô thường
Mỗi mỗi hiện hành mà không biết
Người trí thấy không pháp, không sinh.
Không có sắc, thọ, tưởng, hành, thức
Pháp này không đắc cũng không sinh
Biết rõ tất cả pháp đều không
Đó là hành Bát-nhã tối thượng,
Như hóa hiện hằng sa cõi Phật
Các chúng sinh chứng quả La-hán
Nếu có ghi chép kinh Bát-nhã
Bảo người thọ trì được công đức,
Làm sao tu học hạnh của Phật
Dốc tin Bát-nhã các pháp không
Mau chứng Thanh văn và Duyên giác
Cho đến đạo Vô thượng Bồ-đề.
Thế gian không giống, không sinh cây
Cành lá hoa quả đều không có
Không Phật, ai chỉ tâm Bồ-đề
Không Phạm-thiên, Đế Thích, Thanh văn
Như mặt trời chiếu khắp chư Thiên
Làm cho thành tựu các thứ nghiệp.
Phật trí tâm Bồ-đề cũng vậy
Các pháp công đức từ trí sinh,
Nếu ao Vô nhiệt không có rồng
Thì cõi Diêm-phù không có sông
Không có sông, hoa quả không sinh
Không có các báu trong biển lớn.
Thế gian không Phật không đại Trí
Không trí, công đức không tăng trưởng,
Cũng không Phập pháp để trang nghiêm
Không châu báu trong biển Bồ-đề.
Như đom đóm sáng ở thế gian
Tất cả đều hợp lại một chỗ,
So ánh mặt trời chiếu thế gian
Không bằng một phần số vi trần.
Phẩm 6: TÙY HỶ CÔNG ĐỨC
Kệ Nan thắng địa nhiếp Thiền ba-la-mật
Lại có công đức của Thanh văn
Hành bố thí, trì giới quán chiếu
Không bằng Bồ-tát phát nhất tâm
Tùy hỷ chút ít phần tích phước.
Lại có vô số na-do-tha
Vô biên hằng sa các cõi Phật
Quá khứ, hiện tại Phật đã nói
Pháp bảo đoạn trừ tất cả khổ,
Từ khi phát tâm Vô thượng giác
Cho đến thành Phật và nhập diệt
Nếu có bao nhiêu công đức Phật
Đều thành phương tiện Ba-la-mật.
Thanh văn, Hữu học và vô học
Các pháp lành hữu lậu, vô lậu
Bồ-tát hồi hướng khắp tất cả
Nên vì thế gian chứng Bồ-đề.
Bồ-tát bố thí tâm không trụ
Trụ tâm chính là tướng chúng sinh,
Có thấy, có niệm là chấp trước
Chẳng phải hồi hướng, thí Bồ-tát.
Như vậy chẳng phải thí vô tướng
Nên biết pháp này có diệt tận
Việc chi pháp chẳng phải tâm thí
Mới được gọi là hồi hướng thí.
Có tướng thí chẳng phải chân thí
Hồi hướng vô tướng chứng Bồ-đề,
Như thức ăn ngon có thuốc độc
Pháp tự chấp tướng cũng như vậy.
Cho nên hồi, thí cần phải học
Chúng lành của Phật đều nên biết,
Là sinh, là tướng, là oai lực
Thảy đều tùy hỷ hồi hướng thí.
Đem công đức hồi hướng Bồ-đề,
Bồ-tát bố thí đều vô tướng
Bố thí như vậy Phật ấn chứng
Vậy mới gọi là dũng mãnh thí.
Phẩm 7: ĐỊA NGỤC
Kệ Hiện tiền địa nhiếp Trí tuệ ba-la-mật
Vô số người mù không thấy đường
Không một người nào vào được thành
Tu hành sáu độ thiếu Bát-nhã
Không có năng lực để giác ngộ,
Ví như vẽ tượng, không vẽ mắt
Do không có mắt không sinh động.
Có thọ hành đối với trí tuệ
Gọi là có mắt và có sức.
Pháp trắng đen hữu vi, vô vi
Giống như vi trần không thể được
Trí tuệ quán chiếu như hư không
Gọi là Bát-nhã xuất thế gian.
Bồ-tát tin chắc vào hạnh Phật
Cứu độ vô số khổ chúng sinh
Nếu còn chấp trước tướng chúng sinh
Chẳng phải hành Bát-nhã tối thượng.
Bồ-tát nếu hành hạnh tối thượng
Quá khứ chưa từng cầu đại Trí
Nay nghe Bát-nhã tưởng như Phật
Mau chứng tịch tĩnh đạo Bồ-đề
Quá khứ vô số kiếp tin Phật,
Không tin Bát-nhã ba-la-mật
Mà lại không tin Bát-nhã ba-la-mật
Hoặc sinh tâm sân hận, phỉ báng
Là người ngu si đọa A-tỳ.
Người nào muốn chứng các trí Phật
Mà không tôn trọng pháp Bát-nhã
Như người buôn vào biển cầu báu
Mất hướng đi đành phải trở về.
Phẩm 8: THANH TỊNH
(Phẩm này bao gồm Phẩm 9 - KHEN NGỢI)
Kệ Viễn hành địa nhiếp Phương tiện ba-la-mật:
Sắc thanh tịnh nên quả thanh tịnh
Sắc quả đều đồng Nhất thiết trí
Nếu khi Nhất thiết trí thanh tịnh
Như cõi hư không, không hư hoại.
Bồ-tát vượt ra khỏi ba cõi
Đoạn hết phiền não mà hiện sinh
Không già, bệnh, chết, hiện diệt độ
Đó tức là hành hạnh Bát-nhã.
Thế gian chìm đắm trong sắc dục
Người ngu như trong cơn gió lốc
Như nai chạy quanh ở trong chuồng
Người trí như chim bay trên không.
Không chấp trước sắc, không thọ, tưởng
Cũng không hành, thức là thanh tịnh
Lìa được phiền não nhơ như vậy
Giải thoát là hành đại Trí´ Phật.
Bồ-tát hành đại Trí như vậy
Được lìa các tướng, thoát luân hồi
Như mặt trời thoát khỏi nhật thực
Ánh sáng chiếu xa khắp thế gian,
Lửa đốt cây cỏ và rừng núi
Như tất cả pháp tánh thanh tịnh
Quán như vậy cũng không phải quán
Đó là hành Bát-nhã tối thượng.
Phẩm 10: XƯNG TÁN CÔNG ĐỨC
Kệ Bất động địa nhiếp Nguyện ba-la-mật và Thiện tuệ địa nhiếp Lực Ba-la-mật:
Đế Thích thiên chủ bạch Phật rằng:
Tại sao Bồ-tát hành trí tuệ?
Phật đáp uẩn giới số vi trần
Bồ-tát không có uẩn giới này.
Bồ-tát hành lân nên biết được
Tạo thắng duyên với vô số Phật
Người mới học nghe liền nghi ngờ
Hoặc không mong cầu mà không học,
Như người đi sâu vào đường hiểm
Bỗng thấy mục đồng ở cuối đường
Tâm an ổn không lo sợ giặc
Biết gần đến thành không còn xa.
Nếu nghe Bát-nhã tối thượng rồi
Lại mong cầu được quả Bồ-đề
Như được an ổn không sợ hãi
Tâm vượt La-Hán, Duyên giác địa.
Ví như người đến xem biển lớn
Trước thấy núi rừng và cây lớn
Thấy cảnh tốt đẹp đáng mến này
Biết gần đến biển chẳng còn xa,
Nếu Bồ-tát phát tâm vô thượng
Nghe Bát-nhã ba-la-mật-đa này
Tuy rằng chưa được Phật thọ ký
Nhưng quả Bồ-đề cũng không xa.
Như mùa xuân cây cỏ sinh trưởng
Biết không lâu sẽ có hoa quả
Nếu người thọ trì được Bát-nhã
Không bao lâu sẽ chứng Bồ-đề,
Cũng như người nữ đã mang thai
Đủ mười tháng ắt đến ngày sinh
Nếu Bồ-tát nghe Bảo Đức Tạng
Là điềm lành báo mau thành Phật.
Người hành Bát-nhã ba-la-mật
Thấy sắc không tăng cũng không giảm
Thấy pháp, phi pháp như pháp giới
Không cầu tịch tĩnh tức Bát-nhã.
Người thực hành không nghĩ Phật pháp
Không nghĩ đủ lực và tịch tĩnh
Hành vô tướng: lìa nghĩ, không nghĩ
Là hành hạnh Bát-nhã tối thượng.
Phẩm 11: MA
Kệ Pháp vân địa nhiếp Trí tuệ - bờ bên kia:
Phật bảo Thiện Hiện hãy lắng nghe!
Phàm phu, Thanh văn và Duyên giác
Đó gọi là địa vị Như Lai.
Nếu tất cả như nhau không ngại
Có khen ngợi nhưng lìa lời nói
Dựa vào mà quán chiếu Như Lai
Cho đến đạt thành Sở tác trí,
Trụ giữ Phật địa đại kim cang
Quán sát vô tướng trụ hư không
Nên biết không lìa giống của Phật.
Thiện Hiện lại bạch Đức Thế Tôn:
Thế nào là ma sự Bồ-tát?
Phật bảo việc ma ấy rất nhiều,
Nay ta lược nói cho ông rõ.
Ma có vô lượng sự biến hóa
Nên khi chép Bát-nhã tối thượng
Mau lìa cung trời như điện chớp
Đến với thế gian làm việc ma,
Hoặc thị hiện thích nói điều muốn
Hoặc không nghe nhận, lại sân hận
Không nói tên họ và dòng dõi
Việc ma như vậy cần nên biết.
Ngu si không trí, không phương tiện
Không rễ làm sao có là cành
Nghe Bát-nhã rồi cầu kinh khác
Như bỏ cả voi chỉ lấy chân;
Như người đã được trăm món ăn
Mà lại cho cơm là ngon nhất
Bồ-tát đã được Bát-nhã rồi
Lại bỏ mong cầu quả La-hán;
Hoặc là ưa cầu được lợi dưỡng
Chấp trước dòng họ, lưu dấu vết
Xả bỏ chánh pháp, làm phi pháp
Đó là ma dẫn vào tà đạo.
Người nào nghe pháp tối tượng này
Đối với Pháp sư nên tin trọng. Biết ma,
Pháp sư không chấp trước
Dầu thân có vui hay không vui.
Lại có vô số các thứ ma
Nhiễu loạn vô số chúng Bí-sô
Mong cầu trì tụng Bát-nhã này
Không thể được, bảo vật vô giá,
Trí tuệ Phật mẫu thật khó được
Bồ-tát sơ tâm muốn mong cầu
Mười phương chư Phật đều hộ vệ
Tất cả các ma không thể hại.
QUYỂN TRUNG
Phẩm 12: HIỆN THẾ
Như mẹ thương con lúc tật bệnh
Thương làm cho cha mẹ sầu lo
Mười phương Phật từ Bát-nhã sinh
Bát-nhã thâu nhiếp cũng như vậy.
Tất cả chư Phật trong ba đời
Đến khắp mười phương cũng như vậy
Đều từ Phật mẫu Bát-nhã sinh
Bảo hộ cả tâm hạnh chúng sinh.
Các Đức Như Lai trong thế gian
Cho đến Duyên giác và La-hán
Kịp đến Bát-nhã ba-la-mật
Chỉ một vị pháp: lìa phân biệt.
Trí Bồ-tát quá khứ, hiện tại
Nhất nhất đều trú, hành pháp không
Các Bồ-tát hành đúng như thật
Vì thế Như Lai gọi là Phật.
Vườn Bát-nhã hoa trái sum suê
Phật nhờ Bát-nhã nên vui vẻ
Mười lực các căn đều thanh tịnh
Chúng sanh mười phương cùng tịnh chúng,
Cho đến chúng Thanh văn vây quanh
Núi cao Bát-nhã ba-la-mật
Mười phương chư Phật đều nương tựa
Chúng sinh ba đường được cứu hộ.
Độ rồi không sinh tướng chúng sinh
Sư tử ở núi rống tiếng lớn
Các thú nghe tiếng đều kinh sợ
Như mặt trời chiếu trên hư không
Các tướng hiện bày khắp mặt đất
Vua pháp trụ Bát-nhã cũng vậy,
Thuyết diệu pháp vượt qua sông ái
Sắc vô tướng, thọ cũng vô tướng
Khởi thấy tướng chúng sinh, hư không
Hư không: vô tướng, không thể đắc
Phật thuyết các pháp không tương ưng
Không thuyết tướng chẳng không, chẳng có.
Phẩm 13: CHẲNG NGHĨ BÀN
Nếu thấy tất cả pháp như vậy
Tất cả ngã kiến thảy đều bỏ
Thực hành pháp Phật, pháp Thanh văn
Đều từ Bát-nhã mà thành tựu.
Như vua không làm trong thành ấp
Nhưng khi có việc tự hoàn thành
Bồ-tát lìa tướng nương Bát-nhã
Tự nhiên được pháp công đức Phật.
Phẩm 14: THÍ DỤ
Nếu Bồ-tát phát tâm kiên cố
Tu hành hạnh Bát-nhã tối thượng
Sẽ vượt qua Thanh văn, Duyên giác
Mau chứng được đạo quả Bồ-đề.
Như người muốn vượt qua biển lớn
Mả thuyền tàu đang bị vỡ tan
Không nhờ gỗ ván, không toàn mạng
Nếu bám vào sẽ đến bờ kia.
Người nào không phát tâm kiên cố
Nương vào Bát-nhã cầu giải thoát
Chìm biển luân hồi không lúc ra
Nơi ấy khổ não; sinh, già, chết.
Nếu có lòng tin trì Bát-nhã
Hiểu tánh hữu vô, thấy chân như
Là người được tài lộc, phước trí
Mau chứng quả Bồ-đề tối thượng.
Như người gánh nước bằng thùng đất
Biết không bền chắc, mau hư hoại
Nếu dùng thùng bền chắc đựng nước
Sẽ không hư hoại, không sợ lo.
Những Bồ-tát không đủ lòng tin
Xa lìa Bát-nhã cầu thoái lui.
Còn phát lòng tin trì Bát-nhã
Sẽ vượt Thanh văn, chứng Bồ-đề
Chưa có người buôn nào đi biển
Mà không làm thuyền lớn kiên cố,
Đi thuyền kiên cố không lo sợ
Được châu báu, được đến bờ kia
Bồ-tát tín tâm cũng như vậy
Lìa hạnh Bát-nhã, xa Bồ-đề.
Người tu hành đại Trí tối thượng
Sẽ được quả Vô thượng Bồ-đề
Như người trăm tuổi bị bệnh hoạn
Không thể tự mình đi đứng được,
Nếu có hai người dìu hai bên
Tùy ý đi đứng không sợ sệt.
Bồ-tát mà lực Bát-nhã kém
Thì không thể đến bờ giác ngộ
Phải thực hành phương tiện tối thượng
Để được quả Bồ-đề không ngại.
Phẩm 15: THIÊN
Có Bồ-tát trụ vào Sơ địa
Phát lòng tin hành hạnh Bát-nhã
Để cầu quả Vô thượng Bồ-đề
Gần gũi bạn lành và bậc Trí.
Làm sao được công đức đại Trí
Nên từ Bát-nhã ba-la-mật
Tất cả các pháp Phật như vậy
Có được công đức nhờ bạn lành,
Tu hành sáu độ hạnh Bát-nhã
Tất cả hồi hướng quả Bồ-đề
Phật uẩn không có, không thể cầu
Chớ nói vậy cho hàng Sơ địa.
Bồ-tát tu hành biển công đức
Cứu vô số người ở thế gian
Cầu Bồ-đề, tâm lìa điên đảo
Thuyết pháp tối thượng sáng như điện,
Nếu phát tâm Bồ-đề vô thượng
Không cầu tiếng khen, không sân giận
Lìa uẩn, thức, giới và ba thừa
Không thoái, không động, không chấp thủ,
Pháp hành như vậy được vô ngại
Thông đạt lý mầu, lìa vọng tưởng
Tin nghe Bát-nhã rồi giáo hóa
Biết Bồ-tát này trụ bất thoái.
Phật pháp rộng sâu khó biết được
Không có người chứng, không thể đắc
Vì lợi ích, nên chứng Bồ-đề
Chẳng phải phát sơ tâm đã biết,
Chúng sinh ngu si lại mê muội
Ưa sống ở đời cầu cảnh giới
Mà pháp không trụ không có đắc
Từ không chỗ trụ sinh thế gian.
Phẩm 16: NHƯ THẬT
Cõi phương Đông hư không vô biên
Phương Nam, Tây, Bắc cũng như vậy
Cho đến trên dưới và bốn góc,
Hoàn toàn không tướng, không phân biệt,
Quá khứ, vị lai và hiện tại
Tất cả pháp Phật và Thanh văn
Đều như thật, không thể nắm bắt
Không nắm bắt nên không phân biệt.
Bồ-tát ưa cầu pháp như vậy
Nên hành hạnh Bát-nhã phương tiện
Lìa hết tướng tức Bồ-đề
Bồ-tát nếu lìa lấy đâu chứng.
Như chim bay được trăm do-tuần
Gãy cánh không bay được một nửa
Trời Đao-lợi và người thế gian
Quên mất Bát-nhã nên tự đọa,
Tuy hành năm Ba-la mật trước
Trải qua rất nhiều vô số kiếp
Lại dùng nguyện lớn để nuôi dưỡng
Lìa phương tiện liền đọa Thanh văn,
Ưa hành Phật trí tâm bình đẳng
Giống như cha mẹ vì tất cả
Mà làm lợi ích và từ bi
Thường khéo nói giáo pháp vi diệu.
Phẩm 17: ĐIỀM TỐT LÀNH Ở ĐỊA VỊ KHÔNG THOÁI CHUYỂN
Phẩm này thu nhiếp khắp ánh sáng Phật địa:
Bấy giờ, Tu-bồ-đề bạch Phật:
Bồ-tát bất thoái rất thù thắng
Lìa tướng nói nghe, làm sao thuyết
Xin Phật giảng nói tạng công đức,
Không trụ Sa-môn, Bà-la-môn
Hành mười đìều thiện, xa ba đường
Bật Đại Trí lìa tất cả tướng
Như tiếng vọng từ trong hang núi,
Nếu muốn giáo hóa pháp vô ngại
Thì luôn khéo nói các giáo pháp
Bốn oai nghi đi, đứng, nằm, ngồi
Một niệm quán tâm đều thông đạt.
Ba nghiệp trong sạch như vải trắng
Không vì lợi dưỡng nên vui pháp
Trừ cảnh giới ma, giáo hóa người
Quán Tứ thiền mà không an trụ,
Không cầu tiếng khen, không sân hận
Cho đến không ô nhiễm bụi trần
Hoặc là giàu sang và thoát mạng
Không nhiễm chút gì của dục trần,
Xưa nay vắng lặng đều không có
Qua lại nhau đều có nghiệp duyên
Nếu cầu thanh tịnh, không thoái chuyển
Nên hành hạnh Bát-nhã tối thượng
Cầu chánh biến tri, tâm nhún nhường
Không cầu Nhị thừa, lìa biên địa
Vì pháp xả thân như Tu-di
Đó là Bồ-tát không thoái chuyển.
Phẩm 18: KHÔNG
Sắc, thọ, tưởng, hành, thức thâm sâu
Xưa nay vắng lặng không hình tướng
Như biển sâu gậy không dò được
Đắc Bát-nhã uẩn cũng như vậy.
Bồ-tát biết pháp thậm thâm này
An trụ chân như không thể nhiễm
Sáu trần, mười hai giới, thể không
Không uẩn làm sao có được phước,
Như người nghĩ đến cảnh dục nhiễm
Tâm đắm nữ sắc như mắt thấy
Cho đến mỗi ngày luôn nhớ nghĩ
Bồ-tát nghĩ hiểu cũng như vậy.
Nếu trải qua nhiều kiếp bố thí
Người trì giới, La-hán, Duyên giác
Không bằng nói, hành pháp Bát-nhã
Trăm ngàn vạn phần không bằng một,
Nếu Bồ-tát quán lý Bát-nhã
An trụ thuyết pháp mà không tướng
Hồi hướng tất cả chứng Bồ-đề
Làm Thầy ba cõi mà không có
Nói pháp thành tựu mà vô tướng
Chẳng không, chẳng thật, chẳng thể đắc
Thực hành như vậy là giác trí
Thành tựu được nghĩa lý vô biên
Trong một niệm biết tất cả pháp
Tin lời Phật dạy và người giảng
Trong vô số kiếp những điều thuyết.
Pháp giới không tăng cũng không giảm
Gọi là Ba-la-mật của Phật
Bồ-tát nương Bát-nhã thuyết pháp
Tâm không đắm trước vào tiếng tăm
Cũng không nói: chứng Vô thượng giác.
Phẩm 19: NGANG NGA THIÊN TỶ
Ví như đèn sáng do các duyên
Nhờ dầu, mỡ, tim đèn và lửa
Ánh sáng chẳng từ tim, lửa, dầu
Không lửa, không tim, đèn không sáng.
Nếu có Bồ-tát mới phát tâm
Không cầu quả Vô thượng Chánh giác
Làm sao chứng được quả Bồ-đề
Do đó cũng không được tịch tĩnh.
Từ hạt giống sinh cây, hoa, quả
Không có giống hoa quả đều không
Phát tâm không cầu quả Bồ-đề
Tu hành rốt cuộc không đắc quả,
Từ hạt giống sinh ra thóc lúa
Quả kia chẳng có cũng chẳng không
Đạo quả Bồ-đề cũng như huyễn
Xa lìa hữu tánh và vô tánh.
Vì như những giọt nước rất nhỏ
Dần dần cũng chảy đầy bồn lớn
Sơ tâm mong cầu quả Vô thượng
Hành chánh pháp lâu ngày ắt chứng,
Thực hành không, Vô tướng, Vô nguyện
Không cầu tịch tĩnh, không hình tướng
Như người lái đò khéo qua sông
Không tấp hai bên, chẳng giữa dòng.
Bồ-tát tu hành không chấp trước
Mới được Phật thọ ký Bồ-đề,
Nếu biết Bồ-đề không chỗ có
Đó là thực hành Bát-nhã Phật.
Như đường đi nhiều bệnh, đói khát
Bồ-tát đi vào không lo sợ
Người sau biết rồi liền qua lại
Không chịu chút xíu khổ não nào.
Phẩm 20: THIỆN GIẢI PHƯƠNG TIỆN
Bồ-tát vâng giữ Bát-nhã Phật
Biết uẩn xưa nay vốn không sinh
Phật pháp, cõi chúng sinh đều không
Dùng Không, Tam-muội, phát Bi, Trí,
Như người có đức, sức hơn hết
Hiểu rõ tất cả pháp huyễn hóa
Cho đến binh khí, người thợ khéo
Có thể một lòng vì thế gian,
Cha mẹ, vợ con của người đó
Trên đường dạo chơi gặp kẻ thù
Nhiều người biết người dũng mãnh vậy,
Họ an vui về, không lo sợ.
Bồ-tát đại Trí vì chúng sinh
An trụ vào Thiền định thứ nhất
Hàng phục bốn ma, lìa Nhị thừa
Cũng không mong cầu quả Bồ-đề.
Ví như hư không, không chỗ có
Đất, nước, gió, lửa đều nương đó
Chúng sinh ở đời được an vui
Hư không: không ý trụ, chẳng trụ,
Bồ-tát trụ không cũng như vậy
Các thứ tướng hiện ở thế gian
Do trí nguyện lực của chúng sinh
Chẳng phải tịch tĩnh, chẳng phải không.
Bồ-tát lúc thực hành đại Trí
Trụ vào thiền định, không, tịch tĩnh
Trong đó không thất tất cả tướng
Cũng lại không thấy không có tướng,
Bồ-tát hành pháp môn giải thoát
Không cầu tịch tĩnh, không hành tướng
Như chim bay qua lại hư không
Không trụ hư không, không trụ đất,
Cũng như có người tập bắn tên
Kiên trì luyện tập qua nhiều năm
Luyện tập lâu ngày được thành thạo
Bắn mỗi mũi tên đều trúng đích.
Hành Bát-nhã tối thượng cũng vậy
Tu tập trí tuệ và phương tiện
Thẳng đến điều thiện được viên mãn
Mới được thần thông, lực tối thượng.
Nếu Bí-sô chứng thần thông lực
Trụ hư không, biến hóa thần thông
Bốn oai nghi đi, đứng, nằm, ngồi
Trải nhiều kiếp không hề mỏi mệt.
Bồ-tát trụ vào không cũng vậy
Thực hành vô tướng đến bờ giác
Thực hành các hạnh ở thế gian
Trải qua nhiều kiếp thấm mỏi mệt,
Như vào đường hiểm gặp gió lớn
Chú tâm hai tay nắm chặt dù
Người này lo sợ không đi được
Mãi tới gió lặn mới dám đi.
Bồ-tát đại Trí trụ đại Bi
Phương tiện trí tuệ là hai tay
Cầm dù Không, Vô tướng, Vô nguyện
Thấy pháp không trụ nơi tịch tĩnh,
Như người tìm báu đến được nơi
Lấy được, an vui trở về nhà
Người ấy thỏa mãn tâm an vui
Quyến thuộc nào mang lòng khổ não.
Đến đảo báu không này cũng vậy
Đắc được báu: Căn, Lực, Thiền định
Bồ-tát không trụ tâm hoan hỷ
Làm các chúng sinh lìa khổ não,
Người buôn muốn lợi ích nên đi
Đến ngõ hẻm, xóm làng, thành ấp
Tuy được của báu cũng không ở
Trí lớn biết đường nên trở về.
Bồ-tát đại Trí đều biết rõ
Trí giải thoát Thanh văn, Duyên giác
Cho đến Phật trí cũng không trụ
Huống là thực hành đạo hữu vi.
Bồ-tát đại trí vì thế gian
Trụ định: Không, Vô tướng, Vô nguyện
Nếu được thanh tịnh, không chấp trước
Mới có thể biết được vô vi.
Như chưa nói tên, người chưa biết
Nói ra rồi, mọi người đều biết
Bồ-tát thực hành môn giải thoát
Được nghe bạn lành dạy pháp này.
Bồ-tát nghe pháp thâm sâu đó
Đối với các căn đều thông suốt
Trụ pháp Không, Vô tướng, Vô nguyện
Không thoái không nghĩ, không thọ ký.
Quán ba cõi giống như mộng ảo
Không cầu-quả Thanh văn, Duyên giác
Như Phật vì thế gian nói pháp
Nên thọ ký ngôi vị bất thoái.
Biết chúng sinh đọa trong ba đường
Phát nguyện luôn luôn diệt trừ ác
Đem lực chân thật diệt lửa uẩn
Nên thọ ký ngôi vị bất thoái.
Các sao xấu ác và quỷ thần
Tạo các thứ tật bịnh thế gian
Nguyện lực chân thật đều diệt trừ
Bậc vô ngã cũng nên thọ ký.
Phẩm 21: MA NGHIỆP
Ta được thọ ký không năng, sở
Nguyện lực chân thật được tăng trưởng
Nếu thấy thọ ký và năng sở
Đó là chấp trước và trí nhỏ.
Bồ-tát chấp trước, ma liền biết
Hiện ra chấp trước, ma liền biết
Hiện ra bạn thân đến khuấy nhiễu
Hoặc làm cha mẹ trong bảy đời
Nói ông được thọ ký tên đó.
Ma hiện ra làm vô số tướng
Đều nói thương, làm lợi cho ông
Bồ-tát nghe rồi sinh vui mừng
Đó là trí nhỏ chấp việc ma.
Hoặc ở thành thị hay xóm làng
Nơi vắng bẻ núi rừng hoang dã
Tự khen đức mình, chê bai người
Trí nhỏ nên biết bị ma xúi,
Dù ở trong thành thị, xóm làng
Không cầu chứng Thanh văn, Duyên giác
Tâm này chỉ vì độ chúng sinh
Nên ta gọi đó là Bồ-tát.
Ở núi sâu năm trăm do-tuần
Cùng loài thú dữ sống nhiều năm
Hoặc kiêu mạn, chấp ngã, bức bách
Hoặc không phân biệt biết Bồ-tát
Bồ-tát ở đó vì thế gian
Chứng đắc lực thiền định, giải thoát
Hạnh tịch tĩnh chấp gì sơn dã
Nên biết đó là việc của ma.
Tuy ở thành thị hay rừng núi
Thích quả Bồ-đề, lìa hai thừa
Tu hạnh này, lợi ích thế gian
Nhất tâm bình đẳng là Bồ-tát.
Phẩm 22: THIỆN HỮU
Có bậc Đại trí, nương thầy học
Mau chứng đắc quả Vô thượng giác
Cũng như thầy thuốc chữa các bệnh
Theo học bạn lành, tâm không ngờ.
Bồ-tát thực hành, hạnh Bồ-đề
Nương vào bạn lành Ba-la-mật
Quả tối thượng có thể điều phục
Làm hai việc chứng quả Bồ-đề.
Quá khứ, vị lai, mười phương Phật
Thực hành chánh đạo, không đường khác
Thực hành hạnh Bồ-đề tối thượng
Thuyết Ba-la-mật như điện chớp,
Như Bát-nhã Không, Vô tướng
Biết tướng các pháp cũng như vậy
Biết tất cả pháp thảy đều không
Đó gọi là hành Bát-nhã Phật.
Đắm say sắc dục và ăn uống
Thường bị luân hồi chẳng nghĩ ngừng
Người ngu si đều kiến điên đảo
Pháp không thật tưởng cho là thật,
Như nghi có độc trong thức ăn
Người ngu vọng tâm, sinh ngã tưởng
Do ngã tưởng này nên có sinh tử.
Cũng như thường nói các phiền não
Đối với phiền não, không chấp tướng
Phiền não, thanh tịnh đều không có
Vậy Bồ-tát này biết Bát-nhã.
Như chúng sinh trong cõi Diêm-phù
Đều phát tâm Bồ-đề vô thượng
Bố thí trải qua hàng trăm kiếp
Hồi hướng tất cả chứng Bồ-đề.
Nếu như có người trong một ngày
Thực hành hạnh Bát-nhã tối thượng
Bố thí ngàn kiếp không bằng một
Công đức của người hành Bát-nhã.
Bồ-tát đại Bi hành Bát-nhã
Vì độ chúng sinh không khởi tưởng
Thường hành hạnh khất thực trong nước
Chứng đắc tất cả danh đại Trí,
Bồ-tát muốn độ thoát trời người
Cho đến các khổ trong ba đường
Làm cho mau đến bờ giác ngộ
Siêng năng hành Bát-nhã ngày đêm.
Như người mong cầu báu vô giá
Phải vượt qua biển lớn, hiểm nạn
Không sợ hãi thì mới đạt được
Dứt trừ buồn lo, được an vui,
Cầu vật báu Bồ-đề cũng vậy
Siêng thực hành công đức Bát-nhã
Được báu vô thượng, không chấp xả
Bồ-tát mau chứng quả Bồ-đề.
QUYỂN HẠ
Phẩm 23: PHÁP VƯƠNG
Mặt trời chiếu sáng khắp thế gian
Xua tan mây, che, diệt bóng tối
Ánh sáng đom đóm và các sao
Cho đến trăng tròn đều bị khuất.
Bồ tát trụ không, vô tướng, nguyện
Thực hành hạnh đại Trí tối thượng
Vượt qua La-hán và Duyên giác
Phá trừ tất cả các tà kiến
Như vương tử bố thí vật báu
Tự tại làm lợi ích chúng sinh
Chúng sinh vui vẻ đều thuận theo
Không lo có người nối ngôi vua
Bồ-tát siêng năng hành đại Trí
Thí pháp cam lồ lợi quần sinh
Tất cả trời người đều yêu thích
Nhất định sẽ chứng ngôi Pháp vương.
Phẩm 24: NGÃ
Ma sợ Bồ-tát đắc Pháp vương
Tuy ở Thiên cung cũng thường sợ
Phóng lửa, sấm sét, hiện các tướng,
Muốn làm cho Bồ-tát thoái tâm
Bồ-tát đại Trí, tâm không động,
Ngày đêm thường quán nghĩa
Bát-nhã Như chim trên không, tâm thư thái,
Tất cả việc ma đều không sợ.
Nếu Bồ-tát khởi tâm sân giận
Ngày đêm chia rẽ hoặc đấu tranh
Thì ma hoan hỷ và phấn chấn
Bởi Bồ-tát này lìa Phật trí
Bồ-tát sân hận hoặc tranh cãi
Quỷ Tỳ-xá-tả sẽ tìm cách
Nhật trong thân tâm Bồ-tát ấy
Ma làm Bồ-tát thoái, Bồ-đề.
Bồ-tát đã hoặc chưa thọ ký
Hoặc khởi sân hận hoặc tranh cãi
Cho đến tâm niệm điều sai quấy
Biết rồi lại càng siêng tu hành
Bồ-tát nghĩ nhớ đến chư Phật
Đều từ nhẫn nhục chứng Bồ-đề
Pháp sám hối giữ gìn chánh hạnh
Là pháp Phật dạy để tu hành.
Phẩm 25: GIỚI
Nếu học giới pháp có chấp tướng
Với giới pháp mà không khéo học
Giới và phi giới, không hai tướng
Như vậy mới là học Phật pháp.
Nếu có Bồ-tát trụ vô tướng
Thọ trì không lìa gọi trì giới
Vui vẻ phụng hành học Phật pháp
Gọi là khéo học, không chấp trước
Bật Đại trí tu học như vậy
Tâm vĩnh viễn không sinh pháp ác
Như mặt trời qua lại hư không
Phóng ngàn ánh sáng phá tăm tối.
Nếu học Bát-nhã, trụ vô vi
Bao gồm tất cả Ba-la-mật
Thân kiến nhiếp sáu mươi hai kiến
Bát-nhã thọ giữ cũng như vậy.
Ví như có người đủ các căn
Mạng sống diệt nên các căn diệt
Các Bồ-tát thực hành đại Trí
Cũng hành tất cả Ba-la-mật
Các công đức Thanh văn, Duyên giác
Bồ-tát -đại Trí đều nên học
Tuy học, nhưng chẳng trụ chẳng cầu
Là nghĩa phải học của sự học.
Phẩm 26: HUYỄN HÓA
Ai phát chí nguyện mà vui theo
Bồ-đề tối thượng không thoái chuyển.
Ba ngàn Tu-di nặng không lường
Tùy hỷ pháp lành còn nặng hơn
Chúng sinh vì cầu pháp giải thoát
Tất cả tùy hỷ tạo chứa phước
Pháp công đức Phật là hồi hướng
Cho khắp thế gian dứt hết khổ
Bồ-tát không chấp các pháp không
Hiểu rõ vô tướng, vô quái ngại
Nội tâm chẳng cầu trí giác ngộ
Là hành Ba-la-mật tối thượng
Như cõi hư không, không chướng ngại
Không được gì cũng không có gì
Bồ-tát đại Trí cũng như vậy
Trụ hạnh tịch tĩnh như hư không
Như nhà ảo thuật tạo hóa nhân
Mọi người thấy trò huyễn đều vui
Người huyễn tuy biểu diễn các tướng
Tên họ thân tâm đều không thật
Hành Bát-nhã hạnh cũng như vậy
Vì thế gian nói chứng Bồ-đề
Cho đến các sự việc tạo tác
Như huyễn sư, hiện mà không chấp
Chư Phật hóa hiện các Phật sự
Tạo tác đều không có ngã tướng
Bồ-tát đại Trí hành như vậy
Tất cả hiện hành như huyễn hóa
Như người thợ mộc khéo tay nghề
Một cây gỗ tạo nhiều hình tướng,
Bồ-tát đại Trí cũng như vậy
Trí không chấp, hành tất cả hạnh.
Phẩm 27: DIỆU NGHĨA
Bồ-tát đại Trí hành như vậy
Trời người chắp tay, cung kính lễ
Cho đến cõi Phật trong mười phương
Được vô số công đức cúng dường.
Giả sử hằng hà sa cõi Phật
Có các chúng sinh đều làm ma
Mỗi sợi lông biến vô biên tướng
Không thể quấy nhiễu được Bồ-tát
Bồ-tát đại Trí có bổn lực
Bốn ma không thể làm lay động
Thực hành không, không bỏ chúng sinh
Bồ-tát từ bi lợi lạc khắp
Phật mẫu Bát-nhã ba-la-mật
Bồ-tát hiểu rõ càng tin trọng
Trong tâm chân thật mà phụng hành
Nên biết là hành Nhất thiết trí.
Pháp giới như thật, chẳng thể đắc
Giống như hư không, không xứ sở
Như chúng sinh nghĩ đến Thiên cung
Như loài chim nghĩ đến cây trái
Bồ-tát đại Trí hành như vậy
An trụ vào công đức tịch tĩnh
Pháp không thể thấy cũng không nói
Bồ-đề chẳng đắc chẳng không đắc
Có các Thanh văn và Duyên giác
Chuyên tu hành chánh định tịch tĩnh
Ưa vui tịch tĩnh, được giải thoát
Chỉ có Phật vượt qua tất cả
Bồ-tát nương thiên đến bờ kia
Không trụ tịch tĩnh, hành như không
Như chim bay, cánh không chạm đất
Như cá bơi tự do trong nước,
Nếu Bồ-tát vì các chúng sinh
Nên cầu Phật trí chưa từng có
Bố thí pháp: tối thượng đệ nhất
Đó là người hành hạnh tối thượng.
Phẩm 28: TÁN HOA
Như Lai nói Giới ba-la-mật
Là đệ nhất trong tất cả giới
Người trí muốn giữ tất cả giới
Nên học Phật Giới ba-la-mật.
Pháp tạng này là mẹ chư Phật
Đó là pháp an vui thứ nhất
Mười phương chư Phật trong ba đời
Không ngừng sinh vào pháp giới này.
Tất cả cây cối và hoa quả
Đến từ nơi đất mà sinh trưởng
Đất không chán ghét, không ôm giữ
Không giảm, không tă
ng, không mỏi mệt.
Phật và các Thanh văn, Duyên giác
Pháp an ổn cho trời và người
Đều từ Bát-nhã mà sinh ra
Bát-nhã không tăng, cũng không giảm
Các loài chúng sinh trong thế gian
Tất cả đều từ vô minh sinh
Nhân duyên hòa hợp, có thân khổ
Vô minh không tăng, cũng không giảm.
Bồ-tát hiểu rõ mười hai duyên
Cho đến Bát-nhã không tăng giảm
Như mặt trời trong mây chiếu sáng
Phá tan vô minh chứng Bồ-đề.
Phẩm 29: TỤ TẬP
Đại Bồ-tát tu bốn Thiền định
Vào nơi dục lạc mà không trụ
Lại không trụ vào bốn Thiền định
Sẽ được quả Bồ-đề tối thượng.
Đắc Bát-nhã, an trụ thiền định
Vào chánh định của bốn Vô sắc
Chứng đắc đại thiền định tối thượng
Mà lại không học các lậu tận.
Tạng công đức này chưa từng có
Thực hành chánh định, không chấp tướng
An trụ không, phá trừ ngã kiến
Tâm tưởng muốn sinh vào Dục giới.
Ví như người cõi Diêm-phù-đề
Chưa sinh chư Thiên, sinh Bắc châu
Thấy cảnh giới ấy muốn sinh đến
Đã được sinh rồi lại trở về,
Bồ-tát tu tập các công đức
Tương ưng với thực hành chánh định
Tuy cùng phàm phu trụ Dục giới
Phải như hoa sen không dính nước.
Bồ-tát độ thoát các chúng sinh
Viên mãn Tịnh độ ba-la-mật
Không cầu sinh vào cõi Vô sắc
Mà cầu Bồ-đề ba-la-mật.
Ví như trời người được kho báu
Tuy được nhưng tâm không ưa thích
Hoặc là trời người có sinh tâm
Muốn thư lại bái: không thể được.
Bồ-tát đại Trí không thích trụ
Bốn thiền, tịch tĩnh, Tam-ma-địa
Ra khỏi chánh định, tịch tĩnh ấy
Vì thế gian mà vào cõi Dục.
Nếu Bồ-tát thực hành chánh định
Không thích La-hán và Duyên giác
Cho đến tâm tán loạn, hung ác
Không biết mê loạn, không công đức
Năm dục: sắc, thanh, hương, vị, xúc
Và các hàng Duyên giác, Thanh văn
Pháp như vậy đều nên lìa bỏ
Thiền định không rời tâm Bồ-đề
Bồ-tát một lòng vì chúng sinh
Tu hành Tinh tấn ba-la-mật
Cũng như người làm việc cho chủ
Làm lợi ích chúng sinh cũng vậy
Dốc hết lòng chuyên tâm làm việc
Tuy bị trách cứ mà không giận
Lúc nghĩ, lúc làm thường để tâm
Chỉ sợ chủ của mình quở trách.
Bồ-tát vì cầu quả Bồ-đề
Làm lợi chúng sinh, như người ở
Đã chứng đắc Vô thượng Bồ-đề
Lợi sinh như lửa đốt cỏ cây,
Ngày đêm siêng hành hạnh lợi tha
Làm rồi, trong tâm không ngã tướng
Như mẹ thương con thường bảo hộ
Nóng lạnh, tuy khổ tâm không mệt.
Phẩm 30: THƯỜNG HOAN HỶ
Bồ-tát ưa lợi lạc chúng sinh
Sửa sang cõi Phật, làm thanh tịnh
Thường hành tinh tấn ba-la-mật
Không như tâm nhỏ nhặt mỏi mệt,
Bồ-tát đại Trí, vô số kiếp
Vì Bồ-đề, tu hành khổ hạnh
Không lìa Tinh tấn ba-la-mật
Tâm không giải đãi, chắc chứng được
Lúc mới phát tâm vì Bồ-đề
Cho đến khi chứng đắc tịch tĩnh
Ngày đêm thường thực hành tinh tấn
Bồ-tát đại trí nê như vậy
Có người nói phá núi Tu-di
Mới chứng quả Vô thượng Chánh giác
Nghe vậy, tâm giải đãi, thoái lui
Đó là lỗi của Bồ-tát ấy.
Cho núi Tu-di là rất nhỏ
Trong một niệm có thể phá hoại
Cũng không trụ, chứng quả Bồ-đề,
Thân, tâm, lời nói, hành tinh tấn
Độ thoát thế gian làm lợi lớn
Hoặc chấp tướng, ngã, sinh giải đãi
Mà không thể chứng quả Bồ-đề.
Không tướng thân tâm, không chúng sinh
Lìa các tướng, trụ pháp không hai
Vì cầu quả Vô thượng Bồ-đề
Thực hành Tinh Tấn ba-la-mật
Bồ-tát đại Trí làm lợi lạc
Làm cho người nghe được hoan hỷ
Thuyết pháp, không thuyết, không người nghe,
Là Nhẫn ba-la-mật tối thượng
Như châu báu đầy ba ngàn cõi,
Cúng dường Phật, Duyên giác, La-hán
Không bằng biết công đức Pháp nhẫn,
Trăm ngàn vạn phần không bằng một
Bồ-tát hành nhẫn được thanh tịnh
Ba mươi hai tướng, đến bờ kia
Tất cả chúng sinh đều ưa thích
Nghe pháp tin nhận mà điều phục
Hoặc có chúng sinh dùng Chiên-đàn,
Xoa thân Bồ-tát để cúng dường
Hoặc bị lửa thiêu đốt thân mình,
Tâm vẫn bình đẳng không sân giận
Bồ-tát đại Trí trì nhẫn này
Hoặc vì Duyên giác và Thanh văn
Cho đến chúng sinh trong thế gian
Đều hồi hướng quả Phật Bồ-đề
Ví như tham năm dục thế gian
Cam chịu khổ đau trong ba đường
Bồ-tát vì cầu quả Bồ-đề
Tại sao không siêng hành nhẫn nhục,
Bị cắt đứt đầu, chân, mũi, tai
Chịu các khổ tra khảo trói buộc
Khổ não như vậy đều nhẫn được
Đó là trụ Nhẫn ba-la-mật.
Phẩm 31: XUẤT PHÁP
Trì giới sẽ được danh tiếng tốt
Lại cũng chứng được Tam-ma-địa
Trì giới, làm lợi cho chúng sinh
Sau sẽ chứng đắc quả Bồ-đề.
Tâm trọng Duyên giác và Thanh văn
Thấy người phá giới, nói lỗi họ
Tuy thật trì giới cầu Bồ-đề
Nhưng là trì giới theo năm dục.
Muốn chứng pháp công đức Bồ-đề
Trì giới đầy đủ, làm lợi lạc
Còn như phá hủy các giới luật
Tức là hoại diệt quả Bồ-đề
Bồ-tát tuy thích thọ năm dục
Quy y Phật, Pháp và Thánh chúng Nghĩ:
Ta sẽ chứng Nhất thiết trí
Đó là trụ Giới ba-la-mật.
Bồ-tát trải qua vô số kiếp
Không ngừng vâng giữ mười điều thiện
Tâm ưa Duyên giác và La-hán
Làm phạm trọng tội Ba-la-di
Trì giới hồi hướng quả Bồ-đề
Mà không mong cầu lợi cho mình
Chỉ nghĩ lợi ích cho chúng sinh
Đó là Trì giới ba-la-mật.
Nếu Bồ-tát thực hành Phật đạo
Đối chúng sinh khuyên lìa các tướng
Không còn thấy các lỗi phá giới
Đó là khéo trì giới tối thượng.
Bồ-tát cần phải lìa các tướng
Không ngã, không nhân và thọ mạng
Không chấp giới tướng và hành tướng
Đó là sự trì giới thù thắng.
Như vậy là trì giới đầy đủ
Tất cả không ngại, không phân biệt
Cho đầu, mắt, tay, chân không tiếc
Những điều ưa thích, đều không đắm
Hiểu rõ pháp vốn không, vô ngã
Nên không còn tham luyến thân này
Huống chi tài vật sao không bỏ
Và chẳng của mình cũng ghét ghen.
Thí cả trong ngoài, sinh ngã mạn
Là bệnh Bồ-tát, chẳng phải cho
Nếu khởi ganh ghét, sinh loài quỷ
Hoặc sinh làm người thì nghèo khổ
Biết nguyên nhân nghèo của chúng sinh
Bồ-tát thường phát tâm bố thí
Cho nhiều như cây cỏ bốn châu
Rộng lớn như vậy cũng vô tướng
Bồ-tát đại Trí bố thí rồi
Nghĩ đến chúng sinh trong ba cõi.
Bồ-tát cũng vì các chúng sinh
Thảy đều hồi hướng quả Bồ-đề
Bố thí như vậy, không chấp trước
Cũng không mong cầu được phước báo
Các bậc Đại trí vì tất cả
Nhân cho tuy ít, quả không lường
Cho đến chúng sinh trong ba cõi
Tất cả đều tôn trọng của cho
Như công đức cúng dường chư Phật
Cùng Bồ-tát, Duyên giác, Thanh văn
Bồ-tát đại trí dùng phương tiện
Đem phước đức bố thí, hồi hướng
Cho tất cả các loài chúng sinh
Đều chứng quả Vô thượng Chánh giác.
Như rất nhiều ngọc lưu ly giả
Không bằng viên ngọc lưu ly thật
Hồi hướng chúng sinh trong thế gian
Không bằng hồi hướng Vô thượng giác.
Bồ-tát bố thí cho thế gian
Không ngã mạn và không tham ái
Tu hành lại được tăng trưởng nhanh
Như mặt trăng ra khỏi đám mây.
Phẩm 32: THIỆN HỘ
Bồ-tát bố thí, giúp người nghèo
Làm cho thoát khổ, được giàu có
Vĩnh viễn không đọa vào ngạ quỷ
Và dứt trừ được các phiền não
Trì giới, xa lìa đường súc sinh
Bỏ tám tà niệm, được chánh niệm
Nhẫn nhục sẽ được sắc đẹp nhất
Như vàng thế gian đều ưa thích
Pháp lành tinh tấn được vô biên
Có nhiều công đức không cùng tận.
Tu hành thiền định lìa năm dục
Do đó chứng đắc các thần thông
Được hiểu vô biên Phật pháp tạng
Rõ nguyên nhân các pháp xưa nay.
Phật biết các lỗi trong ba cõi
Nên Chuyển pháp luân để diệt khổ
Pháp này, Bồ-tát được viên mãn
Cõi Phật thanh tịnh, chúng sinh tịnh
Thọ trì hạt giống Phật và Pháp
Hạt giống Thánh chúng và các pháp
Vị thầy thuốc tối thượng thế gian
Dùng phương thuốc tuệ nói Bồ-đề
Tạng bảo đức có các thứ dược
Làm cho chúng sinh đều chứng đạo.
---oo000oo---
